Het auteursrecht ('copyright'), is ontstaan tegen het eind van de achttiende eeuw als bescherming van drukkers en uitgevers. Later zijn de werkelijke makers, de auteurs, als rechthebbenden binnen de beschermingsregels opgenomen. Fotografen vallen ook onder de 'makers', de 'auteurs'.
Het Auteursrecht is een exploitatierecht. Letterlijk stelt artikel 1 van de Auteurswet 1912: 'het auteursrecht is het uitsluitend recht van de maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst, of diens rechtverkrijgenden, om dit openbaar te maken en te verveelvoudigen, behoudens de beperkingen, bij de wet gesteld'.
Het auteursrecht ontstaat automatisch wanneer een maker een werk creëert; In Nederland is aanmelding of aanvragen niet nodig. Maar ontstaat er een geschil over wie het auteursrecht heeft, dan zal de maker wel moeten aantonen dat hij de 'echte' maker is en dus rechthebbende. In de VS is dat anders, daar moet het wel aangevraagd worden en is direct duidelijk wie de echte maker is.
Een ander aspect van het auteursrecht is het persoonlijkheidsrecht (=droit moral). Dit recht blijft altijd bij de auteur en is niet overdraagbaar. Het persoonlijkheidsrecht gaat ervan uit dat er tussen de auteur van een werk en het werk zelf een soort persoonlijke relatie bestaat. Om die reden zal het niet kunnen worden overgedragen bij overdracht van een exploitatierecht. Het persoonlijkheidsrecht gaat ook niet over op de erfgenamen van een auteur tenzij in een testament of codicil anders is bepaald.
Uitvoerende kunstenaars zoals toneelspelers, musici, filmproducenten, acteurs, dansers maar ook platenmaatschappijen en omroeporganisaties, genieten zogenaamde naburige rechten (droits voisins) voor de uitvoeringen die zij verzorgen van een auteursrechtelijk beschermd werk. De vertolkers van een werk genieten zo bescherming voor hun creativiteit die zij in de uitvoering van het werk hebben gelegd. De uitvoerende kunstenaar bezit dus niet de auteursrechten, maar wel de naburige rechten die op auteursrechten lijken.
Het auteursrecht duurt tot 70 jaar na het overlijden van de auteur of diens rechthebbenden. De exacte einddatum is de eerste januari, volgende op het jaar waarin de maker is overleden. Naburige rechten hebben een looptijd van 50 jaar wat beduidend korter is dan die van het auteursrecht.
De fotograaf mag zijn of haar foto's afdrukken en publiceren. Dat is zo geregeld in de auteurswet. Toch zijn er wat beperkingen op waarvan het 'portretrecht' een belangrijke is.
Voor foto's waar mensen op staan zal de fotograaf rekening moeten houden met de rechten van die personen. Hij zal ze om toestemming moeten vragen voordat hij de foto kan publiceren. Dat lijkt lastig maar het is toch echt wel nodig. Sommige mensen vinden het namelijk niet prettig dat ze gefotografeerd zijn en dat hun foto zo maar ergens te zien zal zijn - bijvoorbeeld op social media. Het zou ze zelfs in de problemen kunnen brengen en daarom is er het portretrecht. Gefotografeerde personen kunnen hier een beroep op doen wanneer ze bezwaar hebben tegen publicatie. In de jurisprudentie staan verschillende zaken beschreven van mensen die zich geschaad voelden door publicatie van een foto waar ze op stonden.
Gefotografeerde personen hebben altijd het portretrecht van hun afbeelding. Toch kunnen ze er niet altijd een beroep op doen. Foto's die in de openbare ruimte zijn gemaakt mogen door de fotograaf gepubliceerd worden zonder voorafgaande toestemming. Straatfotografie blijft dus mogelijk. Het zou lastig zijn om alle personen die op een straatfoto staan om hun toestemming te vragen voor publicatie.
Gaat het om een expliciet portret dat op straat van iemand gemaakt is dan is het zeker verstandig om de geportretteerde om toestemming voor publicatie te vragen.
Die toestemming vragen fotografen ook altijd wanneer ze beroepsmatig mensen fotograferen zoals bij bewust poseren als model. Toch blijft het portretrecht bij het model. Uiteraard is het wel zo dat een model de intentie heeft dat zijn of haar foto's gepubliceerd worden. Het is immers een logisch gevolg van het modellenwerk. Desondanks zou een model tegen publicatie van een foto bezwaar kunnen maken. Beroepsfotografen laten een model daarom vooraf een verklaring tekenen om de kans hierop te verkleinen.
Een 'portret' kan ook een afbeelding van een voorwerp zijn en wordt dan 'beeldrecht' genoemd. Bijvoorbeeld een brug of een gebouw waarop het auteursrecht geldt van de maker - in dit geval de architect - kan tot onbedoelde inbreuk leiden. Er zijn architecten die hebben bepaald dat afbeeldingen van hun bouwwerken toegestaan zijn maar niet voor commerciële doeleinden. Een foto van de Erasmusbrug in Rotterdam mag, maar niet als onderwerp binnen bijvoorbeeld een reclamespotje.
Fotografeer je in de openbare ruimte dan is het onvermijdelijk dat je ook gebouwen of andere door auteursrechten beschermde voorwerpen fotografeert. Dat mag omdat die voorwerpen in de openbare ruimte staan, ze vallen binnen het panorama of beeldveld van je foto. Geen probleem dus, foto maken mag en ook de publicatie ervan is toegestaan.
Wanneer een auteursrechthebbende ontdekt of vermoedt dat anderen inbreuk maken op zijn auteursrecht dan kan hij hiertegen bezwaar maken. In eerste instantie kan een bericht aan de degene die het auteursrecht schendt voldoende zijn. Gebeurt er niets dan is een gang naar de rechter de aangewezen weg.
Tegenwoordig hebben auteursrechthebbenden ook te maken met de bescherming van hun auteursrecht op Internet. Veel websites maken gebruik van afbeeldingen, foto’s, muziekbestanden, film- en videofragmenten. Meestal zijn deze werken niet vrij van auteursrecht zodat het downloaden en hergebruik tot inbreuk leidt.
De downloader pleegt inbreuk op het auteursrecht van de maker omdat er geen toestemming voor openbaarmaking of verveelvoudiging is verkregen. In sommige gevallen kan er door een klacht van de auteursrechthebbende (conservatoir) beslag gelegd worden op de geplagieerde of verveelvoudigde producten.
Wanneer je foto's probeert te verkopen via een stockfotosite dan zullen de beheerders van zo'n site altijd vragen of je de auteursrechten van je geplaatste foto's hebt. Dat is belangrijk omdat ze daarmee proberen te voorkomen dat ze voor inbreuk zullen worden aangeklaagd. Hoe ze controleren of je de echte maker van een foto bent lijkt lastig. De maker kan in de EXIF-data staan maar die zijn toch ook te manipuleren.
Hetzelfde geldt voor de aanschaf van foto's via een stockfotosite. In principe zou je die vrij moeten kunnen gebruiken, daarvoor koop je ze via een stockfotosite. Maar een juridisch waterdichte garantie is er niet. Illegaal kopiëren komt veel voor in de internetwereld, bij stockfoto's dus waarschijnlijk ook.
Voor beroepsfotografen bestaat er een belangenvereniging die zich ook sterk maakt voor het handhaven van het auteursrecht. Kijk bij de Dupho voor uitgebreid informatie over auteursrecht waar fotografen meer te maken kunnen krijgen.