rajfotografie

Weinig licht

Fotograferen is 'schrijven met licht'. Bij het ontbreken van licht valt er dus weinig te schrijven! Gelukkig kan het wel, heel goed zelfs. De huidige digitale camera's hebben geen moeite met avond- en nachtfotografie. De sensors zijn heel lichtgevoelig.

onderscheid avond- en nacht

In de schemering is het schaarse licht anders dan bij nacht. Het afnemende zonlicht in de schemering kleurt de hemel eerst oranje en daarna blauw. Dit is wat fotografen het 'blauwe uurtje' noemen. Bij heldere hemel is het goed te zien, bij bewolking minder of zelfs afwezig.

Nadat de zon verder achter de horizon zakt, verdwijnt ook het blauwe schijnsel - het is nacht! Helemaal zwart wordt het nooit door - helaas - de alom aanwezige lichtvervuiling. Lees hier over nachtfilters!

Gaat de nacht weer over in de dag - in de ochtendschemering - dan treedt hetzelfde effect omgekeerd op. De lucht kleurt nu eerst blauw en daarna oranje dat overgaat in vol daglicht.

Wanneer is precies het blauwe uurtje?

Om de tijd te weten waarin je in het blauwe uurtje kunt fotograferen zijn er app's te vinden die precies per locatie en dag aangeven hoe laat deze verschijnselen optreden. Je moet klaar staan want het is sneller voorbij dan je denkt. Hieronder twee voorbeelden die kort na elkaar gemaakt zijn. De eerste foto toont de oranje lucht kort voor het invallen van het 'blauwe uurtje'. Op de tweede foto het invallen van het blauwe uurtje. De oranje gloed maakt plaats voor steeds dieper wordend blauw.

Beide foto's werden gemaakt op het Museumplein in Amsterdam bij de kunstijsbaan.

Echte duisternis?

Na het blauwe uurtje is het redelijk donker. Kunstverlichting neemt de taak van de zon over. Fotograferen wordt dan een kunst. Je moet heel goed letten op belichting, scherpstellen en het voorkomen van bewegingsonscherpte. De tips hierna kunnen daarbij helpen.

Foto's die in het duister zijn gemaakt hebben een bijzondere bekoring ook al zijn ze misschien technisch niet helemaal volmaakt. Is het nat op straat dan krijg je gratis prachtige reflecties erbij. Bewegen mensen door je tijdopname? Geen probleem, je ziet ze helemaal niet of alleen als mysterieuze vegen in het beeld. Voertuigen met lichten geven prachtige streeppatronen en regen wordt zichtbaar wanneer de druppels gevangen worden in het licht van een lantaarn of andere lichtbron.

Redenen genoeg dus om ook 's avonds flink te fotograferen.

Checklist avond- en nachtfotografie

Het is handig om bij nacht- en avondfotografie vooraf na te denken over je camera-instellingen. Koop een klein zaklampje zodat je altijd goed op je camera de instelwaarden kunt zien. Op de tast werken is lastig en leidt snel tot het missen van 'het moment' En in de winter zijn een paar handschoenen zonder vingers zeer welkom. Bij koud weer moet je snel kunnen werken omdat de capaciteit van accu's door de kou ook snel terugloopt. Zorg dus naast je eigen warme handen ook voor een warme en opgeladen tweede accu.

De volgende punten zijn handig om even door te lopen. Het zijn geen absolute voorschriften maar ze kunnen wel helpen.

• Zet je camera op een statief

  Voorkom bewegingsonscherpte en zet je camera op een statief of andere vaste ondergrond. Draai de middenpoot van je statief niet helemaal uit. Je camera kan dan gaan 'zwaaien' en daardoor veel bewegingsonscherpte geven.

• Kies een lichtsterk objectief

  Profiteer optimaal van het schaarse licht door een objectief met grote lensopening te gebruiken

• Stel handmatig in (M)

  Vertrouw je camera niet! Bij geheel of semi-automatische belichting vallen de resultaten vaak tegen. Stel je camera handmatig in en experimenteer totdat je de beste instellingen hebt gevonden.

• Kies een lage ISO-waarde

  De ISO-waarde kan laag zijn bij lange sluitertijden op een statief. Dat geeft de minste ruis.
  
  Wil je toch uit de hand fotograferen dan is er niets op tegen om de ISO-waarde (flink) hoog te zetten. Er zal wel ruis optreden die je eventueel in de nabewerking kunt verminderen.

• Schakel de beeldstabilisatie van je objectief uit

  Beeldstabilisatie is bij fotograferen vanaf een statief niet nodig. Het kan zelfs leiden tot onscherpte omdat het objectief toch het beeld tracht te stabiliseren en daardoor trillingen kan veroorzaken.

• Zet 'ruisonderdrukking lange sluitertijden' aan

  De ruis als gevolg van langere sluitertijden, kunnen duurdere camera's compenseren door snel een tweede opname te maken en de ruis daarmee te verminderen.

• Druk af met de selftimer of een draadloze trigger

  Lange sluitertijden geven gauw onscherpte door beweging van de camera. Gebruik de selftimer op je camera als je geen draadloze trigger hebt.

• Test puntbelichting

  Een gemiddelde belichting is bij avond- en nachtfotografie niet altijd mooi. Een puntbelichting werkt meestal beter omdat het de grote contrasten in een foto laat bestaan.

• Pas de witbalans aan

  Avondlicht is heel anders dan daglicht. Vaak is er ook veel kunstlicht. Dat beïnvloedt de witbalans. Fotografeer je in RAW dan kan je de kleurtemperatuur van je foto's in de nabewerking bijstellen. Fotografeer je in Jpeg stel dan de witbalans goed in omdat de automatische witbalans van camera's behoorlijk kan afwijken van wat je eigenlijk ziet en wilt zien qua kleuren.

• Zet 'lifeview' aan

  Heb je 'lifeview' op je camera? Gebruik het. In het donker handig voor het bepalen van de compositie.

• Verwijder het UV-filter van je objectief

  's Avonds en 's nachts is er geen UV-straling. Een UV-filter kan dan een vervaging in het beeld geven, verwijderen dus.

Filters bij nachtfotografie?

Duisternis is niet direct een situatie waarbij je aan het gebruik van een filter denkt. Immers, een filter neemt vaak licht weg en maakt sluitertijden langer.

Toch zijn er situaties bij avond- of nachtfotografie waarbij een filter heel goede resultaten geeft.

nachtfilter

Lichtvervuiling is een van de meest hinderlijke dingen bij nachtfotografie. Een oranje hemel zonder sterren! En die zijn er uiteraard wel. In West-Europa zijn erg weinig plekken te vinden waar lichtvervuiling niet voorkomt, waar het donker nog helemaal echt donker is. Het ergste zijn de natriumlampen die veel gebruikt worden voor het verlichten van autowegen en steden. Het spectrum van natriumlampen is heel klein (575-600nm) maar wel altijd duidelijk zichtbaar op nachtfoto's als een geeloranje lichtvervuiling.

Een nachtfilter filtert het licht tussen 575 en 600 nanometer weg zodat de nachtelijke hemel beter wordt weergegeven op een foto. Hoe de nachtelijke hemel er qua kleur uitziet, weet eigenlijk niemand. Mensen zien 's nachts kleuren niet! Dit is belangrijk om te weten omdat een nachtfilter vaak een blauwig resultaat geeft wanneer al het oranje licht van de lichtvervuiling is weggefilterd.

Nadeel is dat nachtfilters nogal duur zijn (2 à 300 euro) maar een mooie foto van een pure nachthemel mèt sterren is dat misschien toch wel waard!

infraroodfilter

Infraroodlicht is - net zoals UV-licht - niet zichtbaar voor de mens. Filters die infrarood wèl detecteren doen dat op basis van de warmte die voorwerpen uitstralen of reflecteren. Infraroodlicht heeft een golflengte tussen 830 en 1000 nanometer. Om dat gebied te kunnen fotograferen heb je een infrarood- of IR-filter nodig. De foto's die je met een IR-filter maakt krijgen een spookachtig karakter omdat het 'normale licht' (tussen 320 en 740 nanometer) weggefilterd is. Wat overblijft is een belichting op basis van warmte. Een IR-filter is ook wel bekend onder de naam 'zwartfilter'. Bij infraroodfotografie is de autofocus niet meer bruikbaar. Handmatig instellen dus!

Nabewerking van nachtfoto's

Welke instellingen je ook kiest, bij nachtfotografie loop je al snel tegen ruis in je foto aan. Geen probleem, er zijn goede plugins beschikbaar voor bijvoorbeeld Lightroom en Photoshop om ruis te beperken.

Dfine

Binnen de NIK-collection is Dfine beschikbaar. Een plugin die heel gemakkelijk veel ruis in je foto neutraliseert. De NIK-collection is niet gratis maar biedt wel veel ondersteunig voor het verbeteren van je foto's.

Onderstaande foto's laten het effect zien wat Dfine doet. De grove korrel wordt verfijnd. Schuif de pijl heen en weer. Het effect van Dfine is het beste zichtbaar rechts op de voorgrond.