rajfotografie

Wat is een fotofilter?

Een fotofilter is een stukje hoogwaardig glas, gekleurd of gewoon blank dat ervoor zorgt dat licht van een bepaalde golflengte niet op de sensor valt. Licht bestaat uit elektromagnetische straling van verschillende golflengten. Filters zijn zo gemaakt dat ze een deel van die golflengten tegenhouden door het te absorberen of juist te reflecteren.

schroefvatting of filterhouder?

Er zijn fotofilters met een schroefvatting en fotofilters die je in een filterhouder plaatst. Gebruik je een fotofilter met schroefvatting dan moet je voor ieder objectief waarop je een fotofilter wilt gebruiken, een passend fotofilter kopen. De diameters van objectieven verschillen nogal en filters kunnen prijzig zijn. Dat is dus een nadeel.

Voor filters die je in een filterhouder plaatst, heb je alleen een passende adaptorring nodig waarop je de fotofilterhouder monteert. Je hebt wel voor ieder objectief een passende adaptorring nodig maar ze zijn goedkoper dan schroeffilters. Je hebt dus maar één fotofilter nodig met verschillende adaptorringen. Je bent wat goedkoper uit.

is een fotofilter echt nodig?

Veel fotografen plaatsen een fotofilter op hun objectief als bescherming van de lens.

Deze zogenaamde protectorfilters bestaan uit glas van hoge kwaliteit en hebben geen andere functie dan bescherming. Fabrikanten voorzien de lenzen van hun objectieven al van een coating die de lens beschermt en ook UV-straling tegenhoudt.

Protectorfilters zijn best kostbaar dus als de vraag rijst of zo'n protectorfilter echt noodzakelijk is moet het antwoord zijn, technisch niet. Maar wil je optimale bescherming, dan wel.

compensatie lichtinval

Iedere fotofilter vermindert de lichtinval op de camerasensor. Niet zo heel erg omdat de lichtmeter in de camera dat automatisch compenseert.

reflectie

Gebruik je een fotofilter dan kan het voorkomen dat er tussen het fotofilter en de voorste lens van het objectief ongewenste reflecties ontstaan die de foto beïnvloeden. Het zal niet heel ernstig zijn maar het kan. Ook zou een fotofilter enige scherpte kunnen wegnemen.

vignettering

Het gebruik van een fotofilter kan ook een klein beetje vignettering veroorzaken. Meestal heel gering zodat je het makkelijk kunt wegwerken door de foto wat bij te snijden (croppen) of een speciaal anti-vignetteringstool van bijvoorbeeld Lightroom of Photoshop te gebruiken.

Onderstaande foto is van vignettering voorzien in Silver Efex Pro

Wat voor filters zijn er?

uv- en skylightfilters

Een UV-fotofilter houdt ultraviolet licht tegen wat een blauwzweem in je foto's voorkomt. UV-licht komt vooral voor op grotere hoogten dus op zeeniveau zou een UV-fotofilter weinig zin hebben. Gecoate lenzen houden UV-licht al tegen. Sensoren van digitale camera's zijn niet gevoelig voor UV-licht.

skylightfilters zijn lichtroze en houden ook de blauwzweem tegen die bij heldere luchten in je foto's kan voorkomen. Ze verschillen van UV-filters door hun kleur - UV is kleurloos. Omdat een Skylightfilter lichtroze is heeft het wel invloed op de kleurtemperatuur van je foto's. De tinten in je foto's zullen iets warmer zijn. Het verschil tussen beide filters is overigens heel klein. Ook hier dus de vraag of je er wel in moet investeren.

lineaire en circulaire polarisatiefilters

Deze filters 'polariseren' licht en kennen een lineaire en een circulaire variant. Meestal zit in een circulaire ook een lineair fotofilter verwerkt. Het gaat bij deze filters om een heel specifieke optische werking die voorkomt dat hinderlijke reflecties het objectief binnenvallen.

Daarom is een polarisatiefilter draaibaar. In een bepaalde stand houdt het reflecties tegen. Bijvoorbeeld de spiegelingen in een winkelruit of een wateroppervlak verhinderen dat je ziet wat zich achter de winkelruit of onder water bevindt. Met een polarisatiefilter kan je die spiegelingen wegnemen zodat je wel in achter de winkelruit of onder het wateroppervlak kunt kijken.

grijsfilters

Een grijsfilter heet ook wel ND-fotofilter. ND staat voor 'neutral density' en betekent dat het fotofilter geen invloed heeft op de kleur van de foto die je met het fotofilter maakt. Een grijsfilter beperkt de lichtinval waardoor bij daglicht opnamen met langere sluitertijden mogelijk zijn. De beperking van de lichtinval wordt aangegeven met het aantal stops dat je langer moet belichten om de beperking van de lichtinval te compenseren.

grijsverloopfilter

Grijsfilters zijn te koop als egale filters maar ook als verlopende filters waarbij de lichtdoorlaatbaarheid geleidelijk verandert. De verlopende grijsfilters gebruiken fotografen om in één foto verschillende belichtingen toe te passen. Heldere luchten kunnen dramatischer worden en voorgronden beter belicht. Het resultaat heeft veel weg van een HDR-foto. Verschil is dat een HDR-foto uit het samenvoegen van meer foto's bestaat en een gefilterde foto uit één foto.

kleurgradatiefilter

Net als een grijsverloopfilter zijn er ook filters die een andere kleur dan grijs filteren waarbij de intensiteit van de filtering verloopt. Blauw-, bruinachtige en oranjefilters zijn te koop om extra kleureffecten in je foto te krijgen.

infraroodfilter

Infraroodlicht is - net zoals UV-licht - niet zichtbaar voor de mens. Filters die infrarood wèl detecteren doen dat op basis van de warmte die voorwerpen uitstralen of reflecteren. Infraroodlicht heeft een golflengte tussen 830 en 1000 nanometer. Om dat gebied te kunnen fotograferen heb je een infrarood- of IR-fotofilter nodig. De foto's die je met een IR-fotofilter maakt krijgen een spookachtig karakter omdat het 'normale licht' (tussen 320 en 740 nanometer) weggefilterd is. Wat overblijft is een belichting op basis van warmte. Een IR-fotofilter is ook wel bekend onder de naam 'zwartfilter'. Bij infraroodfotografie is de autofocus niet meer bruikbaar. Handmatig instellen dus!

centerspotfilter

Speciaal fotofilter waar het centrum van het fotofilter het beeld helder en scherp weergeeft en naar de randen toe een toenemende vervaging optreedt. Er zijn verschillende centerspotfilters te koop met meer of minder vervaging of met aanvullende effecten buiten het scherpe beeld in het centrum. Beetje handig? maak re zelf een door wat vaseline op een stukje glas uit te smeren en het middelpunt schoon te houden. Je eigen centerspotfilter!

nachtfilter

Lichtvervuiling is een van de meest hinderlijke dingen bij nachtfotografie. Een oranje hemel zonder sterren! En die zijn er uiteraard wel. In West-Europa zijn erg weinig plekken te vinden waar lichtvervuiling niet voorkomt, waar het donker nog helemaal echt donker is. Het ergste zijn de natriumlampen die veel gebruikt worden voor het verlichten van autowegen en steden. Het spectrum van natriumlampen is heel klein (575-600nm) maar wel altijd duidelijk zichtbaar op nachtfoto's als een geeloranje lichtvervuiling.

Een nachtfilter filtert het licht tussen 575 en 600 nanometer weg zodat de nachtelijke hemel beter wordt weergegeven op een foto. Hoe de nachtelijke hemel er qua kleur uitziet, weet eigenlijk niemand. Mensen zien 's nachts kleuren niet! Dit is belangrijk om te weten omdat een nachtfilter vaak een blauwig resultaat geeft wanneer al het oranje licht van de lichtvervuiling is weggefilterd.

Nadeel is dat nachtfilters nogal duur zijn (2 à 300 euro) maar foto van een pure nachthemel mèt sterren is dat misschien toch wel waard!

sterfilter

Een sterfilter maakt van ieder helder punt in een foto, een ster. Heel decoratief maar de vraag is of je voor dat effect echt een sterfilter nodig hebt? Nee, het stereffect kun je ook bereiken door een voldoende hoog diafragmagetal te gebruiken. De lamellen van de sluiter zullen dan over elkaar heen vallen en kleine tussenruimten open laten waartussen fel licht op de sensor zal vallen. Er ontstaat dan een ster.

Het stereffect kan je zowel bij daglicht als avondfotografie creëren.

Een paar voorbeelden:

close-upfilter

Eigenlijk meer een voorzetlens dan een fotofilter. Close-upfilters verkleinen de minimale scherpstelafstand van het objectief dat je gebruikt. Je kunt daardoor veel dichter op een object komen zodat de fotografie van bijvoorbeeld insecten en andere kleine voorwerpen mogelijk wordt.

Net zoals bij brillenglazen kun je voorzetlenzen of close-upfilters in verschillende sterktes krijgen, gemeten in dioptrie. Gangbaar zijn close-uplenzen vam +3 en +4 dioptrie.

Een dioptrie is een meeteenheid die de sterkte van de lens aangeeft. De sterkte heeft betrekking op het vermogen om licht dat door de lens vat, af te buigen.