Het begrip ISO-invariantie zie je steeds vaker opduiken in artikelen over ruis en ISO-waarden.
De kern van ISO-invariantie is dat foto's die gemaakt zijn met lage ISO-waarden niet veel minder ruis hebben dan foto's die met een veel hogere ISO-waarde gemaakt zijn.
Stel, je maakt twee foto's van hetzelfde onderwerp, op hetzelfde moment bij beperkt licht. De eerste foto met ISO=100 zal dan onderbelicht kunnen zijn. Die onderbelichting hef je in de nabewerking op. Je verhoogt de belichting digitaal tot hetzelfde niveau als de tweede foto.
Die tweede foto neem je met ISO=3200. En wat blijkt? De zichtbare ruis in beide foto's is ongeveer gelijk. Er is geen zichtbaar verschil! Dat is ISO-invariantie. Of anders gezegd, het lijkt alsof lage of hoge ISO niets meer uitmaakt. Het begrip is ook bekend als 'ISO-less'.
Vrijwel iedere fotograaf weet het, fotografeer je met een hoge ISO-waarde dan ontstaat meer ruis in je foto. Daarom fotograferen we ook het liefste met een ISO-waarde van rond de 100 of lager. ISO-invariantie zegt nu dat dat niet meer waar is. Goed om nog een keer na te lezen wat ruis eigenlijk is.
Het artikel op de pagina over ISO-waarde beschrijft dat de lichtgevoeligheid van een sensor bij verhoging van de ISO-waarde een storing veroorzaakt tussen de elektronische ontvangers op de sensor. Dat is de ruis die je in een foto ziet. In de nabewerking kan je ruis een beetje reduceren maar helemaal weggaan zal het nooit.
Het vreemde van veel camera's is, dat ze een zogenaamde 'standaard' en 'uitgebreide' reeks ISO-waarden kennen. De ISO-waarden 100 tot 6400 worden beschouwd als de echte of standaard ISO-waarden. De hogere ISO-waarden - bijvoorbeeld 25.600 en nog hoger - zouden een softwarematige simulatie zijn van ISO-waarden. Dat zit in de camerasoftware. De lichtgevoeligheid van de sensor neemt niet echt toe door de simulatie. Ook hier dus ISO-invariantie.
ISO-invariantie of ISO-less zijn in tegenspraak met wat altijd als waar werd aangenomen, dat een hogere ISO-waarde tot meer ruis leidt. Moderne camera's met geavanceerde software lijken een geheel nieuwe dimensie toe te voegen aan het ISO-waarde mysterie. Als het allemaal waar is dan zou de ISO-waarde er dus niet meer toe doen. Alleen de (langere) of (kortere) sluitertijd en diafragma zouden dan nog van belang zijn.
Nee, niet alle camera's zijn ISO-invariant. Het is geen wet dat een duurdere camera wèl en een goedkopere niet ISO-invariant zou zijn. De beste methode is uiteraard om gewoon te testen. Veel fabrikanten doen dat ook maar de tests gaan niet allemaal uit van identieke testwaarden. Zo test Nikon de D7100, die ISO-invariant zou zijn, op 100 en 800 ISO. Het ligt voor de hand dat het verschil in ruis tussen deze beide waarden minder groot is dan bijvoorbeeld tussen 100 en 3200 ISO.
Voorzichtigheid is dus geboden wanneer je fotografeert met de idee dat de ISO-waarde niets meer uitmaakt. Altijd eerst even checken!
Iso-invariantie als opnametechniek is alleen beschikbaar wanneer je in RAW fotografeert. Dan heb je de meeste data in je fotobestand beschikbaar zodat je in de nabewerking kunt variëren. Bij jpegs lukt dat minder goed omdat het bestand al gecomprimeerd is tijdens de opname en opslag op je SD-kaart.
Wie geen zin heeft om foto's na te bewerken kan experimenten met ISO-invariantie beter overslaan. Het bijstellen van onderbelichte foto's is de minimum bewerking die je moet uitvoeren wanneer je op ISO=100 fotografeert en vervolgens de belichting wilt opwaarderen.